Letters in Books: O espello do mundo

No século XII, o 90% de Europa era rural, as vilas eran os centros do comercio e a riqueza (a terra) estaba concentrada nas mans dos señores feudais e da igrexa. En Francia os trobadores íanse facendo populares e construíase a catedral de Notre Dame, en Italia fundábase a universidade de Boloña; Portugal andaba a formarse como país; os normandos andaban pirateando no Mediterráneo e os chinos a coser libros de páxinas impresas. E en Galicia? Pois invítovos a entrar no relato  de Ramón Nicolás (1966) O espello do mundo (2016).

Nicolás pon en marcha unha debandoira de delicados fíos que se entrelazan e xiran con mestría darredor do lector: unha “caixa do tesouro” (p. 69) que contén “un mangado de cartas” (p. 187), restos da correspondencia entre  as dúas monxas bieitas Hildegarda von Bingen e Ona Guiomar Méndez; materiais textuais de carácter documental (consellos médicos, descricións de prantas, animais e froitos); as “litterae ignotae” (p. 112); unha historia de amor e outra de investigación.

E entre todos eles, destaca como fío condutor a fascinante amizade entre dúas mulleres rebeldes no seu tempo: Ona Guiomar Méndez, abadesa do cenobio de San Pedro de Ramirás e Hildegarda von Bingen (1098-1179), abadesa, filósofa, naturalista, compositora, poetisa e lingüista. As cartas desta última mostran a unha muller polifacética, cunha incrible curiosidade, adiantada ao seu tempo, autora dun dos repertorios de música medieval máis extensos, de nove volumes da Physica sobre ciencias naturais, dun tratado médico (Causae et Curae) e dunha investigación sobre a importancia da gratificación sexual para as mulleres.

A través das pescudas de Martiño, profesor de historia nun instituto de Vigo, imos coma el pouco a pouco enredando os múltiples fíos na man: Ermidas, Ona Guiomar, Eleanora, Constanza, María de Limia,  Icía, e por suposto Hildegarda. Agariman os nosos dedos as súas historias pero tamén as palabras escollidas, como cando describe o apego de Martiño ao lugar do que procede, cunha “patente consciencia case tribal en tantas iniciativas que promoven o ben común” (p. 43); a carta onde Hildegarda describe a “ignota lingua ou lingua inaudita” que “contén palabras que atesouran o celme das cousas” (pp. 95-96); o sensual encontro entre Eleanora e Estevo (pp. 124-132) ou a explicación “racional” do pracer no home e na muller (p. 158).

Como Martiño entramos no “labirinto máxico” (p. 118), ficamos “engaiolados” polas palabras que espellan a cosmogonía de dúas “personalidades converxentes” (p. 120) e imos debanando e cubrindo arestas ata formar un nobelo redondiño, un cadro que é “un espello da vida toda” (p. 127) nun lugar que foi “durante un tempo, o espello do mundo” (p. 191)

E para rematar, unha escolma dos textos que Hildegarda inclúe nas súas cartas relacionados con prantas, pedras e árbores, para aqueles que andedes doentes de corazón:

O XENXIBRE

“O xenxibre é de natureza quente (...) Quen sinta dor no seu corazón, ou sospeite que ten un corazón feble, se inxire xenxibre en cantidade suficiente axiña se sentirá mellor” (p. 58)

A ESMERALDA

“Xa que logo, a quen lle doia o corazón, o estómago ou o lombo manteña a esmeralda canda si, para que a carne queza con ela, e mellorará” (p. 78)

O CASTIÑEIRO

“O castiñeiro é enteiramente quente e goza de moita enerxía debido a esa calor. Simboliza a discreción (...) A quen lle doia o corazón, e estea triste porque o seu corazón non mellora, que coma con frecuencia castañas crúas. O zume influirá no seu corazón de xeito que se beneficiará da súa forza” (p. 163)