Nos sete anos de andadura do noso club de lectura en Ribeira temos lido novela, poesía, teatro e relato curto. Non deixou de chamarme a atención que os libros de relatos curtos, que tanta relevancia teñen na literatura en lingua inglesa de ambos lados do océano, sempre fosen os peor valorados, especialmente polo público masculino.
Das diferentes coleccións que lemos (unha escolla propia dos "clásicos" do século XX americanos; Summer Lies; Pieces for the Left Hand; The ASBO Fairy Tales e Tales of the Unexpected) só esta última recibiu valoracións positivas. E eu que son gran amante deste xénero porque me parece de gran mestría condensar nunha pílula literaria argumento, personaxes e contexto, cun efecto dramático ou reflexivo e un tratamento completo ou satisfactorio do tema, pregúntome por que seguimos considerando o relato curto de segunda división no campo de xogo da literatura universal.
Paréceme raro porque, ademais, o relato curto vén da tradición oral, especialmente abundante en Galicia, e con marabillosos expoñentes tamén na escrita (Castelao, Otero Pedrayo, Neira Vilas, Manuel Rivas, Séchu Sende). Alén disto, existen numerosos certames e premios de relato curto que indican o interese por este tipo de textos. Daquela, que pasa cos lectores? Será que asociamos relato curto a conto? E que o conto tamén segue un pouco menosprezado e enclaustrado nun nicho de lectores específico?
En todo caso, alégrame atopar coleccións de relatos curtos en galego coma a que hoxe presentamos, Galería de saldos (2016) de Diego Giráldez, ilustrados por Iago Sánchez Losada. Era para min o primeiro texto deste autor e fascinoume desde o inicio, ese dobre epígrafe gin-tonic que presenta o binomio arte-mentira/verdade sazonado coas especias da retranca.
Replandece a lingua, moi Paul Auster, cun coidado traballo de xastrería no padrón das frases, os hilváns das oracións e os parágrafos, e o rematado da estrutura narrativa da colección de relatos. Este capeado postmodernista de elementos, cun coidado e organización case compulsivo, é crucial na fiada de temas de cada historia así como na estrutura global do libro.
A escrita e a súa experimentación formal non pasan desapercibidas, chaman a atención sobre si mesmas, e alértannos tanto da historia como do xeito en que se conta. Así sorprende atopar na lectura adxectivos con guións, ao estilo da lingua inglesa ("auriculares-brancos-Apple" (p. 14); "un tampax de por-se-acaso" (p. 36); "a tribu adolescente deixo-de-estudar-para-facer-un-módulo" (p. 40)) ou palabras-xogo ("As pílulas antidepresivas eran as fieis mascotas grazas ás cales sobremorría" (p. 52)).
A maior habilidade formal, ao meu parecer, radica nas descricións. Coma no Hemingway de "A Clean, Well-Lighted Place" ou "Hills Like White Elephants", a prosa de Giráldez é aparentemente simple, directa, sen adornos. Quizais como no caso do americano, sexa herdanza do estilo xornalístico e da continua revisión para deixar só o imprescindible, o que marca. Ambos evitan o sentimentalismo barato, pero usan un estilo directo e persoal, rico en imaxes vigorosas con textura terrosa, con palabras lustradas e relocentes. Vaian algunhas mostras:
"Cori ten os dentes contaminados polos excesos e os ósos podres; as pálpebras mornas e os peitos tristes" (p. 23)
"Era un home astuto, suramericano de pel, con pelo de fregona usada e pupilas mecánicas" (p. 29)
"É unha mosca transparente con ás de papel cebola. A súa inxenuidade é toda de vidro" (p. 36)
"Agora xa ten corenta e sete anos - menos un verán- e unha sensación que restarlle ás plantas dos pés" (p. 45)
"Señoras que, grazas a un simple aceno sacramental, soportan a presión dos plenilunios do escaparate de Loewe para non se converter en lobas" (p. 116)
"Rebeca botábase tanto de menos que tan só era quen de soñarse sorrindo nunha praza de Lisboa..." (p. 122)
"Porque a cama da Otero era un poliedro no que cabalgaban señoritos e xente do común, sotanas e bastóns de mando, policías e ladróns, pistolas e flores" (p. 153)
Tamén chaman a atención os aforismos-case-greguerías que pintan imaxes tan vívidas coma as das obras de arte que ilustran cada relato:
"As cidades non teñen por que chorar por ti. Nin sequera están obrigadas a saber que sofres. Elas só coñecen a coreografía da habitualidade. E bailan" (p. 40)
"Vivir a infancia no sea dunha familia que non te escoita é almorzar cada mañá nun estado de sitio axeográfico" (p. 46)
"A sinceridade é coma unha escopeta cargada en mans dun chimpancé" (p. 57)
"Non hai coma ter unha nai en nómina traballando na cadea dos sorrisos que non esperas" (p. 92)
"Pasarei a noite nesta pompa de xabón de cianuro" (p. 110)
"Ninguén saberá endexamais se é de xustiza que unha muller viva nun parto eterno, que non deixe nunca de empurrar para subministrar vida" (p. 116)
As descricións sucintas e a narrativa directa con puntadas líricas son as que nos invitan precisamente a ir deshilvanando cada un dos personaxes de Galería de saldos. E ao contemplalos vemos que están en crise, sós, á deriva ou nunha situación de desequilibrio, tanto que se achegan ao límite do que poden aguantar ou mesmo o traspasan -moi Austeriano tamén. A busca da identidade e a incerteza, relatividade, inacessibilidade e elusividade resultantes lévaos á reflexión e ás veces á condena, no seu esforzo imposible por agarrar ese eu intanxible.
Os límites do eu tamén se difuminan ou multiplican, o individuo amalgámase coa sociedade, nunha interdependencia faulkneriana do home co seu ambiente social. Coma Faulkner, Giráldez recréase na creación de retratos despiadados, "xente de carne e óso que é quen de erguerse e proxectar unha sombra". Explora a sociedade do mesmo xeito que o fai o narrador de "The Man of the Crowd" (Edgar Allan Poe), espiando inicialmente a multitude para despois zoomear no individuo en particular, destripando a anatomía da sociedade, criticando os roles asignados, buscando a identidade (ou ausencia ou fragmentación dela) do individuo e retratando a fuxida da soidade. A realidade imponse, e esta dialéctica adoita rematar co individuo absorbido pola sociedade -"Ce grand malheur de ne pouvoir être seul". Malia todo, ata os ciclos do corazón poden resultar daniños:
"Acadaba o acougo cando, con dous dedos, atopaba o corazón no pescozo e se convencía de que todo era mentira" (p. 24)
"Gloria é imbécil máis sigo con ela, por amor. Gasta corazón de látex e bicos de cloroformo" (p. 36)
"Escribían con fume corazóns de fotonovela cando un compañeiro do músico, un percusionista sen tacto, abriu a porta do bar para avisar do comezo do ensaio" (p. 140)
Nin sequera a arte dá unha vía de escape na Galería de saldos, máis ben, é un xeito de "atopar orde no caos, de enfrontarse á vida" (Robert Hayden), e así aparece totalmente mercantilizada: no líquido desatoador, nun bolso, nunha almofada, un calendario, un edredón ou unha tatuaxe entre outros.
Só dúas cousas nos salvan de embarrancar no pesimismo: inspirar as reviviscentes burbullas da intertextualidade (música (Palito Ortega, Marisol, Adriana Varela, Luis Eduardo Aute, The Eagles, Magín Blanco, ...), literatura (Anne Sexton, Baudelaire, Iolanda Zúñiga, Jane Goodall,...), cine (Roger Corman, Ben-Hur, Sunset Boulevard,...) e por suposto esculturas e pinturas); e por outra banda, elixir a imaxe que nos permita alentar, e unha das vantaxes dos relatos curtos é que nesta galería hai moito onde escoller. Persoalmente, quédome con dúas: o zapato cheo de puntos de cores en papel charón e os poemas horribles dos que se aman mentres tragan a neurodexeneración.
No comments:
Post a Comment