Un artigo recente de The Independent falaba dos achados dun estudo da Emory University que mostraron que ler un bo libro aumenta a conectividade cerebral e provoca cambios neurolóxicos que persisten unha vez rematado o libro. Eses cambios rexístranse no córtex temporal esquerdo, asociado coa receptividade da linguaxe. As neuronas desta rexión permítennos enganar á mente levándoa a crer que está a facer algo aínda que non sexa así, o que se coñece como "grounded cognition", igual que cando pensamos ir correr e ao facelo xa activamos as neuronas asociadas co acto físico.
Ben, este estudo mostrou cambios neurolóxicos ata cinco días despois de ter rematado o libro, probando así que o impacto non só é unha reacción inmediata senón que ten unha influencia duradeira.
O amor nos escuros días de Birkenau (2016) é deses libros nos que segues a remoer unha vez rematado. Trátase da segunda novela de Alberto Canal (1967), que presenta a Thomas Münch, perruqueiro berlinés e preso político en Birkenau (campo de concentración e exterminio do complexo de Auschwitz) e a súa busca de respostas ás preguntas que se presentan na sinopse: É o amor a mellor arma para loitar contra a barbarie da sinrazón humana? Pode alguén confiar na bondade dese sentimento nun lugar onde hai que pelexar cos seres máis queridos por respirar a última burbulla de osíxeno que fica nas cámaras de gas? Era realmente posible o amor en Birkenau?
 |
| Foto de Raquel Pastoriza |
Un relato incrible e intensamente persoal, brutal e inhumano ás veces - non esquezamos que estamos a falar de Birkenau- e cheo de descricións claras e ben artelladas que nos poñen a pel de galiña. Malia estar contado en primeira persoa, as pasaxes narrativas, as introspectivas e os diálogos manteñen un equilibrio harmónico, e parece que chegamos á empatía case por accidente.
No mundo gris de Birkenau, sobrancean imaxes visuais de gran beleza, bastóns que nos apoian na travesía narrativa, coma a dos cabalos correndo polo outeiro (p. 57), o sol no ceo (p. 107), a Swiatynia imaxinaria (p. 110) ou a busca da calor dos condutos da calefacción (p. 149). Pero sobre todo hai tres motivos que constitúen o osíxeno no ambiente abafante do campo: un deles é a música, que prové combustible espiritual e emocional e mesmo mostra a faceta máis humana de personaxes coma a Besta.
"Un Stradivarius de fermosa feitura sobranceaba nun recuncho da sala sobre unha caixa que parecía agachar un aparato musical, achegando un pouco de orde á confusión xeral do cuarto. Semellaba unha pincelada de equilibrio no universo do caos, un berro desesperado no mundo do silencio, un aloumiño de vida nos cavorcos do nada" (p. 63)
"Sabes en que penso cando pasa iso? Penso na miña irmá tocando o violín, penso na música que saía das súas mans, a miña cabeza está coa música, e tamén a miña alma. Cada vez que pasa iso, eu son música, só música" (p. 92)
"En Birkenau a música era a mellor medicina para a alma" (p. 130)
"Moito gustou a Besta da interpretación das reclusas, que até esbozou no ar un compás da partitura, como se se sentise na pel dun director que coas mans conduce aos seus músicos á cerna dunha melodía que procura a beleza absoluta" (p. 134)
"A do macedonio era unha melodía interpretada nunha tesitura de notas saloucantes, impregnadas dunha tristura melancólica que, a medida que ían avanzando os compases, se transformaba nunha especie de salmodia suplicante que lle pedía á divindade a fin dunha situación de oprobio para o xénero humano" (p. 155)
"Unha delas comentoulle a un dos meus perruqueiros que tiña gana de volver tocar o piano, que as súas mans non foram feitas para fabricar proxectís, senón para sacarlle sonatas de primavera ás teclas de marfil do seu Petrov" (p. 284)
O segundo é a mirada, como vínculo de unión e alternativa á soidade e ao silencio:
"... e entón agarreime á mirada de Irene coma o náufrago se agarra ao único obxecto que nese momento sobrancea no océano" (p. 28)
"A mirada, sempre a mirada!" (p. 69)
"Chegou a ser tan hermética que as miradas insinuantes rebotaban na miña coma nunha parede de frontón" (p. 73)
"Miroume, mireina, e souben que aínda ficaban brasas acesas, porque a mirada foi longa e intensa até perderse entre un regueiro de persoas..." (p. 81)
"A mirada, sempre a mirada como alicerce no que se constrúen os mellores sentimentos" (p. 92)
"Pensei entón que o amor non se pode soster no simple efecto estético que provoca a mirada, e que este só chega a transcender se nesa mirada un pode descifrar as mensaxes que lle está transmitindo a outra persoa..." (p. 104)
(sobre Alex, o fotógrafo) "As instantáneas que realizaba non eran un simple retrato da realidade. Acadaban unha mirada propia, unha perspectiva chea de connotación que convidaba a reflexionar sobre que autor pretendía comunicar con aquel particular punto de vista" (p. 147)
"... un novo encontro con Irene no que, coa mirada, así o soñaba, nos prometeriamos amor eterno, ou cecais simplemente amor" (p. 149)
"... o noso proxecto de noivado limitábase ás miradas fugaces" (p. 150)
"Decateime entón de que xa non necesitaba un novo encontro íntimo con aquelas miradas nas que nos recoñeciamos como amantes para manter viva a paixón até que puidésemos fuxir daquel inferno" (p. 184)
E por suposto tamén o poder erótico da palabra para chegar ao corazón:
"Pecha os ollos da faciana e mantén abertos os do corazón. Quero que me sintas a través das miñas mans. Pode que haxa cousas que non sexan posibles neste lugar e neste momento, pero ninguén nos vai quitar que poidamos xuntar os nosos corpos e deixarnos levar pola imaxinación" (p. 167)
Thomas é un loitador, obviamente, pero esta non é unha epopea da súa loita pola supervivencia, xa nolo avisa o título, pero si unha oda á coraxe na completa entropía, a busca desesperada da motivación para seguir vivindo no medio da atrocidade. A esperanza de Thomas é expugnable, ás veces fraquea e mesmo cae, lonxe da rixidez ideolóxica e o heroísmo. Este é o tipo de exploración realista que nos fai falla: Os gañadores tamén perden e os fortes non sempre sobreviven.
Mesmo cando fala do inimigo, coñecemos todos os tons de alemáns: desde os Nazis verdadeiramente comprometidos coma a Besta ou a Cadela, pasando polo Supervisor e chegando ao propio Thomas, que tamén adoece do prexuízo. Non busca as nosas simpatías ou o perdón, pero Canal acéndenos un facho que ilumina a psique humana.
O estado de Israel outorga o recoñecemento "Righteous Among the Nations" a aqueles non xudeus que salvaron (ou tentaron salvar) a xudeus. Cando rematamos de ler a historia de O amor... é inevitable sentirse como Baruch Sharoni, un membro do comité que entrega os Righteous, que dixo: "Vexo aos salvadores coma verdadeiras almas nobres da raza humana, e incluso cando os coñezo síntome inferior a eles dalgún xeito, porque sei que se tivese estado no seu lugar non sería capaz de tales accións". Esta é a impresión que nos queda despois de ler a novela de Alberto Canal.
No comments:
Post a Comment