Letters in Books: Letter to My Daughter

Tardei de máis en facer unha entrada sobre unha das miñas poetas favoritas de todos os tempos, Maya Angelou (1928-2014). Muller polifacética de múltiples talentos, escoitala recitando os seus poemas é un verdadeiro deleite, especialmente estes dous que aquí vos deixo, "Phenomenal Woman" e "Still I Rise" (que oxalá o meu alumnado recorde porque o teño posto e temos falado del en case todas as promocións que pasaron polas miñas aulas).

Seguro que moitos a coñecedes por un dos volumes da súa autobiografía (que eu saiba o único traducido ao español, mágoa porque en galego creo que aínda non hai nada) Yo sé por qué canta el pájaro enjaulado (2016), traducido por Carlos Manzano. Porén, paga a pena, como vos dicía, ler a súa poesía e tamén Letter to My Daughter (2008), do que falaremos nesta entrada.

Este é un libro autobiográfico de Angelou, poeta, escritora, performer e profesora. Phenomenal woman como ela misma di no seu poema. Inclúe retallos de vida, que comezan en orde cronolóxica pero logo van de forma aleatoria presentándonos experiencias. Algunhas son aterradoras, outras son sinxelas, humildes e tenras. Unha colección de historias da súa vida que teñen como fin inspirar e animar. A quen? Maya non tivo fillas mulleres (só un varón), pero na introdución explica que escribe a “miles de fillas” de toda cor, relixión e persuasión; mulleres “gordas e delgadas, guapas e feas, gays e heterosexuais, con estudos e analfabetas. Fálovos a todas”.

O libro ten un estilo sinxelo, mesmo simplista, condensando historias en capítulos curtiños de dúas ou tres páxinas. Variados petiscos agridoces que polo xeito en que están escritos, cun estilo cercano e informal, ben podían ser historias contadas pola nosa avoa ao pé da lareira. Encerran grandes leccións de vida e transparentan a personalidade e o carácter de Maya Angelou, mesmo aqueles que tratan doutras persoas, pero sempre fuxindo do moralismo e desafiando os construtos sociais.

Comeza o libro con episodios da súa infancia en Stamps, Arkansas, onde se criou desde os tres anos (aínda que naceu en St. Louis, Missouri) coa súa avoa paterna, seu tío e seu irmán, en loita continua contra os adultos e contra a inferioridade respecto dos brancos.

Presenta un engaiolante concepto do fogar como un lugar que só o neno habita e que se mantén como un refuxio seguro dentro de nós aínda cando medramos. Fermoso o extracto que di: “Estou convencida que a maioría de nós non medra (…) O que facemos é máis que nada envellecer. Acumulamos anos nos nosos corpos e facianas, pero xeralmente a nosa auténtica esencia, o neno que levamos dentro, mantense inocente e tímido coma unha magnolia” (p.7)

Angelou fai unha crítica aceda dos filántropos, aos que acusa de desconectarse da xente á que pretenden axudar. Ela prefire calificarse de “caritativa” máis que de “filántropa”, pois non se trata só de dar diñeiro, trátase das palabras, accións e sorrisos que regalamos aos demais. “Xenial se o meu exceso é tanxible, diñeiro ou bens, e xenial se non o é, pois aprendín que ser caritativo con xestos e palabras pode traer unha alegría enorme e curar sentimentos feridos” (p.12)

Traxicamente cómicas son as historias da cunca de café en Marrocos (pp.57-60) ou a alfombra do Senegal (pp.89-91), que nos animan a non xulgar nunca o que se fai noutros países desde a nosa óptica, pois podemos quedarnos curtos de miras.

Tocan as cordas máis íntimas os capítulos adicados a  outras phenomenal women, coma Celia Cruz (pp.79-80), “Todos os grandes artistas beben da mesma fonte: o corazón humano, que nos di que todos nós somos máis iguais que diferentes”; ou Fannie Lou Hamer (pp.83-85). “O corazón humano é tan delicado e sensible que sempre precisa dalgún ánimo tanxible para evitar que decaia no seu traballo. O corazón humano é tan robusto, tan duro, que unha vez que o animas bate o seu ritmo cunha forte insistencia teimuda. Unha cousa que anima ao corazón é a música. A través dos anos creamos cancións para medrar nelas e vivir acorde a elas. Os americanos creamos música para dar coraxe ao corazón e inspirar o espíritu de xente arredor do mundo”.

Advirte Angelou que parte das nosas vidas están caprichosamente rexidas pola coincidencia – ou a providencia-, que aparece recurrentemente no libro, como co episodio de Louise Meriwether (pp.71-75), ou o de Mark cando o apresan por “incidencia, coincidencia, accidencia ou como resposta ás oracións?” (p.34)

A fin tamén ten o seu oco no libro: a fin do amor e o divorcio, e por suposto, a morte. Recupera ás veces a memoria dos seus defuntos, que bota de menos terriblemente, unha ausencia que a leva mesmo ao enfado e a indignación.

E así, da man de Angelou, revoloteamos por temas coma o racismo, o amor, a igualdade, a pobreza, a violación, os cambios da adolescencia, a iniciación sexual, a súa experiencia como nai solteira, e a súa admiración por diferentes persoas que a inspiraron. E o que máis admiro é que  non nos escribe dende a fachenda ou o orgullo. Lemos as historias de Angelou, muller excepcional, que nos conta todo isto como se fose o máis normal do mundo, e fainos sentir que aínda que non todas podemos ser Maya, phenomenal woman, todas podemos aprender e ser “o arco da vella na nube dalguén” (p.xii).

E para rematar, dúas traducións de dous extractos de poemas incluídos no volume:

Surviving (p.135)

 Sobrevivindo

Cando os ventos do desencanto

Reducen a miña casa a cinzas

E a ira, coma un polbo, enreda os seus tentáculos derredor da miña alma,

Paro. Paro en seco

E busco por esa cousa que pode

Curarme.

Salute to Older Lovers (pp.142-143)

Saúdo aos Vellos Amantes

E eu, de certo, amo

Os corazóns valentes e duros

Que se atreven a amar