Invítovos hoxe ao vello cárcere de Lugo, reaberto o pasado mes de marzo e que ben merece unha visita, tanto polo edificio en si como polas exposicións que alberga. Dán que pensar. Food for thought, que dirían en inglés.
É un edificio que foi construído como O Cárcere
do Partido Xudicial de Lugo (1884-1887), xa que o cárcere do Bispo Armañá estaba
en estado ruinoso. Distintas circunstancias políticas e económicas farán que
este cárcere sexa o segundo “cárcere modelo” construído no Estado español.
O arquitecto do cárcere, Nemesio Cobreros
Cuevillas, mantivo o mesmo modelo de fiestra nunha característica do “modelo
celular”, baseado arquitectónicamente no panóptico de Bentham. Este modelo mantiña a súa
necesidade en función de que a luz que penetra polas fiestras exteriores chega
ata o edificio central que dispón tamén dunhas fiestras e celosías para deixar pasar a claridade. Deste xeito, o vixiante pode ver a contraluz a figura de calquera
dos recluídos, mentres que estes a el non o poden ver e non poden saber se
están sendo observados.
As primeiras persoas en caer presas eran
autoridades políticas e outra xente vinculada a partidos republicanos e a
sindicatos de clase, mais foron os traballadores do campo os que máis sufriron
as detencións. No tocante ás mulleres, a maioría das detidas foron usadas como
reféns para forzar que se entregasen os seus homes, irmáns, ... aínda que tamén
foron prendidas mulleres comprometidas coa causa republicana e activistas
políticas.
Para achegarse ás condicións
de vida dos presos son imprescindibles os diarios escritos en prisión así como
as cartas enviadas polos presos. Grazas ao material conservado en diferentes
arquivos e polos familiares, podemos comprender máis intimamente a situación
dos reclusos e reclusas. A fonte de información máis importante é o libro de
memorias titulado Uno de tantos. Cinco años a la sombra (1986), escrito polo mestre de
Ribadeo Gregorio Sanz, preso no cárcere de Lugo desde 1936 ata 1941.
Sábese que despois do alzamento militar houbo ingresos masivos que
levaron ao amoreamento. Isto levou á falta de hixiene e á escaseza de comida, que dificultaron a
supervivencia. Por outra banda, a humidade do edificio propiciaba a
proliferación de enfermidades que ás veces derivaban na morte. Os malos tratos
e as torturas dificultaron aínda máis a vida en prisión. Porén, mesmo nestas
condicións, non faltaban o humor e o sarcasmo, como mostra a seguinte anécdota
recollida na exposición:
O grito de “Franco!” era o sinal para saír
ao patio. De aí vén a seguinte anécdota:
“El tener que pronunciar este grito dos
veces al día dio origen al chiste que circuló por el patio. Se decía que para
fomentar el turismo nada mejor que hacer propaganda de la Prisión, a la que se
conocía con el nombre de Hotel Canalejas (por estar situada en la plaza de este
nombre), anunciándolo como muy barato, con este slogan: Hotel Canalejas.
Pensión completa: Dos Franco”
Dentro do edificio, podemos tamén gozar da exposición de arte contemporánea “Dende o panóptico: cada cela unha fiestra” (aberta ata novembro deste ano), unha mostra interdisciplinaria na que se reúnen por primeira vez unha serie de traballos de diferentes figuras da arte galega e peninsular. Unha mostra que xorde da necesidade de repensar desde a actualidade un espazo de represión e que convidou a trece artistas de recoñecida traxectoria a dialogar co cárcere de Lugo e a súa memoria a través de obra escollida ou elaborada de maneira específica para este lugar.
“Basta entón con situar un vixiante na torre central e encerrar en cada cela a un tolo, un enfermo, un condenado, un obreiro ou un escolar. Polo efecto do contraluz, pódense percibir desde a torre, recortándose perfectamente sobre a luz, as pequenas siluetas cativas nas celas da periferia. Tantos pequenos teatros como celas, nos que cada actor está só, perfectamente individualizado e constantemente visible” -Michel Foucault, Vixiar e castigar. Nacemento da prisión
 |
| Pénitencier - Jérémy Pajeanc |
 |
| Sobre a idea de fuga III - Misha Bies Golas |
Primo Levi, recluido e torturado en Auschwitz, fixo a seguinte reflexión anos despois da barbarie: "Si, cando fun liberado, o que dominaba era a vergoña de ser un home (...) Isto non significa que os verdugos e as vítimas sexan os mesmos". E Gilles Deleuze dicía no seu Abecedario videográfico: "Eu creo que na orixe da arte atopamos esa idea, ou ese sentimento moi vivo dunha certa vergoña de ser un home, que fai que a arte consista en liberar a vida que o home encarcerou. O home non deixa de encarcerar a vida, non deixa de matar a vida. A vergonza de ser un home: o artista é aquel que libera unha vida, unha vida potente, unha vida que é máis que persoal, que non é a propia vida".
Non perdades a oportunidade de visitar este edificio e a exposición, que formula plasticamente esas cuestións en relación aos movementos migratorios actuais, os intereses económicos que os provocan, a quen benefician e o que significan para a nosa sociedade. Unha síntese visual complexa coa linguaxe da arte contemporánea que se presta a varios niveis de lectura.
No comments:
Post a Comment