Words in Books: Contos mariños de Carballo

Dicía Manuel María nas súas "Verbas ao mar":

Eu de min só sei dicir

que o mar comeza no meu sangue.

O que non sei

é se o mar caberá na miña alma.

E imaxino ese esforzo por apretar, arrexuntar, engruñar e empuxar para tentar facer caber o mar na alma. Ir enchendo sen saber se a alma ten límite de volume ou é coma un buraco negro. Carrexar e carrexar coa ilusión de capturar a inmensidade.

Xabier Maceiras fai un exercicio similar en Contos mariños de Carballo (2017) e como indica o poema de Paco Souto (a quen está dedicado o libro, por certo), captura "tanto naufraxio e tanto amor" como hai nos once quilómetros de liña costeira de Carballo.

Recolle nas súas páxinas historias de combates aéreos, afundimentos, naufraxios, mortos, lendas e anécdotas "agochados no máis profundo da memoria dos maiores das parroquias costeiras de Carballo" (p.11) así como descubertas froito de "moitas horas de investigación nos arquivos e nas hemerotecas" (p.12).

O libro, editado polo Concello de Carballo, é un meritorio exercicio de conservación do patrimonio mariño que nos permite descubrir o vencello desta zona co mar e coñecer a súa memoria histórica. A vaguidade do título permite acubillar feitos e lendas, aventuras notables, historias de persoeiros coma Urbano Lugrís, Franz Müller, Juan Antonio Posse ou Benito Soto ("o último pirata") e desastres e traxedias que acabaron en morte ou supervivencia.

A fiada narrativa é unha viaxe multimodal por mar, terra e e aire. Descendemos ás profundidades, descubrindo cidades asolagadas, pecios, (suposto) ouro afundido e baleas cazadas por mariñeiros de  Caión e Malpica. Emerxemos á superficie do mar embravecido que fai embarrancar, afundir ou perder a súa mercancía a embarcacións varias. 

Por veces, condúcenos ao conforto da ribeira, ao límite entre o mar e a terra onde chegan crebas de todo tipo: impresoras, matamoscas, madeira ou mesmo unha mensaxe nunha botella. Adentrámonos terra adentro nas historias da explotación do volframio no Monte Neme, do roubo de area en Baldaio, do nazi do cemiterio de Rebordelos, ou do Pacoret que embarrancou en Baldaio e se estableceu alí.

E somos aire con ese case-aeroporto nas marismas ou as avionetas que se quedan sen combustible ou teñen que ser remolcadas por tractores.

Un bo feixe de contos de salitre que nos levan de remuíño en remuíño por ese milleiro de fibras que tecen o vestido da alma e, como dicía Melville, nos conectan os uns aos outros como "fíos empáticos".

Grazas, Patri Fernández, por este agasallo delicioso.

"Benito Soto, o lendario pontevedrés da Moureira que, tras enarborar a bandeira da caveira e os ósos, a coñecida como "Jolly Roger", no seu bergantín Burla Negra, acadaría sona mundial despois de saquear e afundir unha decena de embarcacións (...) acabaría sendo xulgado por un tribunal británico que mandaría executalo o 25 de xaneiro de 1830. Tiña 26 anos e a lenda di que antes de ser aforcado berrou: "Adeus a todos, a función rematou" (p.27)

"Ata hai ben pouco tempo, percorrer a praia na procura destes despoxos do mar era unha actividade complementaria da maltreita economía litoral que tiña nome propio: andar ás crebas. Os crebeiros ou raqueiros conseguían levar para a casa pequenos tesouros cos que os agasallaba acotío o mar: unha boa viga, leña para o lume, botellas de vidro, cordas... Abofé que todo servía para facer un amaño e, se había algún naufraxio, o botín podía incluso venderse" (p.53) 

"Unha pintura que cando lle pedían que a conceptuara, o pintor do mar dicía que "é a versión plástica do meu mundo interior. Son profundamente galego; polo tanto cun mundo imaxinativo bastante rico: o da nosa raza. Pinto en galego, razón pola cal non podo ser realista" (p.147)

"Miguel Méndez, aquel cativo de dez anos que non se perdera detalle con todo o acontecido co Jesusa, tamén lembra que nas semanas posteriores ao naufraxio houbera xente que se achegara ao Pozo da Cercada para buscar ferro para vender... "quedara a máquina e a hélice; o resto xa se fora ocupando o mar de facelo desaparecer. Despois xa só quedaría a caldeira. Un día metérase dentro dela, para cortar os tubos, un veciño da contorna que tiña o bandullo ben grande. A canda el entrara un amigo seu que tamén fora ao ferro... A marea viña subindo e cando o do bandullo trataba de saír de dentro da caldeira, non era quen de facelo. O seu amigo, histérico, dixéralle: "Me cago en D..., saes ou córtoche a barriga!" Como fixeron non sei, pero acabarían saíndo e, despois a caldeira acabaría indo para Caión e alí, no porto, botaría ben tempo". (p.136)

Para saber máis:

• Crónicas de Arteixo, o blog de Xabier Maceiras