Words in Poems: Rosalía Rodríguez Pombo

Rosalía Rodríguez Pombo

AMARQUIA

Desperdiçar o meu tempo contigo

Abraçar-me ao teu mar na tempestade

Ou na calma.

Mergulhar até atravessar as areias movediças.

Investigar os campos ou os desertos

Os céus ou os infernos.

Tornar-me etérea na Amarquia dos nossos beijos.

Tua língua batendo nos meus sentidos:

A dor mais bela já criada.

Quinhentos fogos de néon.

E mil e uma palavras cheias de tremores

Atravessar a fogueira

Sem ter medo.

Medo

Saltar a linha que separa a terra do mar.

Cair na tua imensidão:

Tempestade após a calma

E chorar

E morrer

E nascer.

Mudar a pele,

E cortar-me o cabelo.

E que tu ainda estejas aí

Lembrares-me de quem sou

Quem sou: desejo ser

Transparente

Reflexão da tua fúria vermelha

Letters in Books: Noite de temporal

Xa volo contaba aquí, non podo ir a Sálvora sen lembrarme das miñas heroínas particulares: Carmen, Vicky e Pilar. Porque aínda que as mulleres da fazaña foron as dúas Ciprianas, María e Josefa, se coñecín a historia da illa, do naufraxio e do rescate, foi grazas a Carmen, Vicky e Pilar.

O episodio do naufraxio do Santa Isabel, como indica Manuel Núñez Singala nos recoñecementos do seu libro Noite de temporal (2017) é "apaixonante (...) aínda que moi pouco coñecido ou, polo menos, máis descoñecido ca outros, como o afundimento do Titanic, que porén nos tocan desde máis lonxe" (p.121). Comprobámolo con cada visita á illa, nese momento en que a guía comenta o incidente e a maioría das persoas do grupo, mesmo sendo galegos/as descoñece a historia.

Por iso son moi loables (e necesarios) proxectos coma o de Pilar Casas Gil, que dirixiu o comisariado e documentación da exposición O Santa Isabel. Emigración, traxedia e heroísmo, que se puido ver en Ribeira do 28 de outubro de 2014 ata o 30 de maio de 2015 e cuxa inauguración xamais esquecerei. Para albiscar algo do que foi esa exposición, convídovos a botar unha ollada ao volume homónimo cuxa edición foi tamén coordinada por Pilar. Unha recopilación documental e hemerográfica moi ben fiada e froito dun longo e exhaustivo traballo de investigación.

Tamén é loable o achegamento ao acontecemento desde unha mistura de ficción e realidade que fai Singala no seu texto  Noite de temporal, dirixido ao público xuvenil. Todo un acerto porque, primeiro, fai falla dar a coñecer ese episodio da nosa historia, e segundo, como indica Singala "se hai algo verdadeiramente sorprendente neste relato dun feito que xa é en si extraordinario, é a actuación valente, decidida e arriscada das mulleres de Sálvora, algunha delas case unha nena" (p.118).

Ao fío dunha narrativa multiperspectivista, que case constitúe unha agrupación de relatos curtos, experimentamos as sensacións desa fatídica noite de temporal nas últimas horas do navío e no seu posterior afundimento. Métenos nos zapatos daqueles/as que ían a bordo do Santa Isabel: o capitán Esteban García, o "Chispas" (radiotelegrafista do navío), Miguel o primeiro maquinista, Carlos Verdier (agregado) ou Luís Cebreiro (segundo oficial).

Fainos vivir tamén a urxencia que apremia a outros implicados en terra coma Tomás o torreiro de Sálvora, os habitantes do poboado de Sálvora (como Juan Parada, Cipriana Crujeiras, Josefa Parada ou Francisco Oujo) ou os ribeirenses, como Gabriel Basterrechea (axudante da mariña).

Os testemuños son breves e directos, pero suficientes para transmitir o desasosego provocado polo vento forte que zoa, o mar bravo que arrecia e o navío que abanea. O Santa Isabel,  "un vapor correo moderno" (p.14) non resiste os baixos de Lapegar e afunde coma unha cáscara de noz, non sen antes ir cobrando as súas vítimas, como nesa escena estarrecedora en que as ondas feroces lle van arrebatando un a un os cinco fillos a unha muller (p.65).

Momento a momento vai tomando corpo a traxedia daquela noite de 1921, oito anos despois do afundimento do archicoñecido Titanic, e parécenos incrible que as humildes dorniñas polbeiras dos aldeanos (p.61) servisen como vehículos de rescate e evitasen a catástrofe total.

Unha historia de supervivencia áxil e sen vernices,  moi ao estilo do docudrama, para que non perdamos de vista o horror dese fatídico día ao tempo que celebramos os nosos heroes e heroínas.

"O feito prodúcelles verdadeira admiración, pola decisión, a valentía e a fortaleza das rapazas. Se eles, que son homes fortes, están cansos de vogar, como foron elas capaces con este temporal, de dar chegado dende a praia dos Bois ata aló? 

- Así son as mulleres da illa - conclúe un deles, resumindo o sentir dos demais" (pp.85-86)

"Uns días despois do naufraxio o seu pai envioulle a Luís Cebreiro un telegrama nos seguintes termos:

Embargado de pena por pérdida de mi hijo me alegro en el alma salvamento Vd. punto ruégole encarecidamente cuando se tranquilice me dé cuantos detalles pueda referentes últimos momentos mi hijo" (p.115) 

Walter Lord captures the truth of the night from points of view varying from the crew to first class leaving no story untouched and as for that sam guy on the page... you suck. How could anyone not like this book, it phenominal!.

Words in Poems: José Saramago (III)

José Saramago

ELOQUÊNCIA 

Um verso que não diga por palavras, 

Ou se palavras tem, que nada exprimam: 

Uma linha no ar, um gesto breve 

Que, num silêncio fundo, me resuma 

A vontade que quer, a mão que escreve.

The Heart in Poems: Guadalupe Grande

Guadalupe Grande

Junto a la puerta

La casa está vacía

y el aroma de una rencorosa esperanza

perfuma cada rincón

Quién nos dijo

mientras nos desperezábamos al mundo

que alguna vez hallaríamos

cobijo en este desierto.

Quién nos hizo creer, confiar,

—peor: esperar —,

que tras la puerta, bajo la taza,

en aquel cajón, tras la palabra,

en aquella piel,

nuestra herida sería curada.

Quién escarbó en nuestros corazones

y más tarde no supo qué plantar

y nos dejó este hoyo sin semilla

donde no cabe más que la esperanza.

Quién se acercó después

y nos dijo bajito,

en un instante de avaricia,

que no había rincón donde esperar.

Quién fue tan impiadoso, quién,

que nos abrió este reino sin tazas,

sin puertas ni horas mansas,

sin treguas, sin palabras con que fraguar el mundo.

Está bien, no lloremos más,

la tarde aún cae despacio.

Demos el último paseo

de esta desdichada esperanza.

En   El libro de Lilit (1996)

A Day of Words: Festiletras

"Mirar es algo más que abrir los ojos"

- Nacho Montoto

Cada ano, no mes de maio e coincidindo co día das nosas letras, n'O Couto organizan o Festiletras,  unha espectacular pirotecnia de palabras.  Nesta anterior entrada xa vos falara da experiencia do 2016, pero cada edición é diferente e de novo, do 16 ao 20 de maio a aldea foi un fervedoiro de espectáculos, proxectos, artesanía, premios, ciencia, arte e obradoiros. 

Desde a Fundación Eduardo Pondal pedíronme que contase a miña vivencia do día 19. Unha gran responsabilidade porque unha quere facer xustiza ao vivido e recoller o carácter complexo e a alma da experiencia. O sol morneando a saia de volantes da terra bañada polo Anllóns, o idilio da recta que nos conduce ao corazón das historias, e esa combinación perfecta de vila bonita, graciosa e tranquila pero vibrante e misteriosa cunha artesa chea de contos e un berce de creatividade.

A Fundación vestía as mellores galas, con Rosalía, Curros e Pondal ondeando no ar e dándonos a benvida a carón das mulleres de Yoseba Muruzábal da súa serie Fenómenos do rural: "A brigada do machado". José María, Tamara, Julia, Teresa, Adrián e Alba, fenómenos eles tamén, recibíannos co seu sorriso perpetuo ao tempo que ultimaban detalles, desde carrexar caixas a colocar as tazas para o café.

Comezamos a mañá coa V edición do encontro "Aldeas singulares", unha mesa redonda que deu cita a un grupo de mulleres emprendedoras do rural. Verónica Couto moderou as intervencións, recordándonos que ‘se todos fixesen proxectos e iniciativas coma as vosas, a cousa sería ben distinta’.

Coñecemos o traballo de Andrea González, musicóloga que tamén traballa en  Mamá Teresa, unha empresa familiar de tres mulleres que emprega materias primas da súa zona (Arzúa) para facer pastas, biscoitos e mesmo salchichón de chocolate porque "tradición si, pero hai que innovar para chamar pola xente e beber dos estímulos do teu medio". Alén destes produtos, apostan pola "excelencia e o traballo ben feito para inspirar a outros e dinamizar o ambiente".

Veronica Guardado, mestra de educacion infantil no CEIP Canosa Rus falounos das súas orixes rurais,   "filla dunha leiteira e dun taberneiro" e dos seus soños cumpridos a través de proxectos da biblioteca do centro, coma ‘Sementando igualdade no rural’, e cos que aspiran a  "deixar de ser ese edificio estanco e abrirse ao rural". 

Estefanía Martínez ten igualmente os seus proxectos educativos dentro do seu centro de ensino A escola do bardo: Clubs de lectura infantil, lecturas animadas, xogos tradicionais e lectoescritura para adultos nun esforzo por diversificar un pouco a oferta alén do reforzo escolar. 

Lucia Abarrategui, pola súa banda, presentou o traballo que con Sergio Pascual levan a cabo en Laboratorio de radio, que ten como obxectivo achegar a radio a calquera lugar e persoa "a través de obradoiros e experiencias cun  obxectivo lúdico e pedagóxico, pero tamén inclusivo". 

Favorecer a comunicación e a inclusión e tecer redes son tamén obxectivos de Fademur (Federación de Asociaciones de Mujeres Rurales), que nos presentou Rosa Arcos, presidenta do nodo galego. Dunha familia nas que "as mulleres eran as que dobraban o lombo", participou no 1989 na primeira asociación de mulleres rurais. Agora, en Fademur, que agrupa 54 asociacións en Galicia, céntrase en programas para traballar coas xuntas directivas e loitar contra violencia de xénero, que se vive de xeito diferente no rural (máis endogamia e presión da comunidade e menos vías de escape).  "Buscade datos de mulleres rurais e violencia de xénero. Non os hai", dicíanos. Por iso o  ano pasado fixeron unha enquisa de 1900 mulleres. Por iso tamén buscan apoiar a comercialización de produtos feitos por mulleres do ámbito rural, coidando a imaxe, favorecendo o traballo colaborativo e dinamizando as redes sociais.  Remataba a súa intervención cunha sentenza contundente: "As mulleres somos o activo máis dinámico do medio rural".

Para dinamismo, o de Alicia Rey, unha muller que combina o traballo na súa empresa Biosolutio, centrada na protección natural de cultivos, co coidado de persoas dependentes. ‘Eu escápolle á etiqueta 'ecolóxico', o que é importante é cambiar a forma de traballar’, dicíanos. Nós adoitamos buscar o remedio cando xa a pranta ten unha praga. En Biosolutio empregan fitoterapia, tratan unha pranta con outra pranta, pero analizando a toxicidade e se é sistémico. Non é fácil, pois "ser emprendedora no século XXI é durísimo", e de aí a necesidade de complementar ese traballo co coidado de persoas dependentes.

Tampouco o tivo fácil Elena Ferro, zoqueira. Primeiro, polo odio que había cara aos zocos, e por iso ela considera que ‘Non creo que poida facer nada máis que iso, dignificar un calzado que protexeu a tanta xente’. Segundo, porque houbo que facer moitas probas e cambios do 1995 ata o 2010, e de aí a necesidade de combinar a fabricación de zocos co traballo de marroquinaría. Pero o esforzo pagou a pena e na súa empresa familiar hai agora 10 persoas (8 mulleres e 2 homes).  Elena é un bulebule que non deixa ningún aspecto á casualidade: traballa o boca a boca, pero tamén as redes sociais, a estética e mesmo os nomes dos seus modelos:"É o mínimo que podo facer por eses pobos que os usaron".

Outro besbello é Mercedes Cachaza, presidenta do Consello de Maiores de Paderne desde 2004. Comezaba a súa exposición dicindo: "Nós pertencemos á eterna xuventude’. E así o comprobamos. Viaxes, ioga, Tai Chi, cinefórum e mesmo a UNED sénior, que comezou nunha casa particular e hoxe segue medrando, son algunhas das actividades nas que participan activamente.

Ana Corredoira, "gandeira de profesión, vocación e xenética", lidera As vacas da Ulloa s.c. galega. Con 28 anos, criada entre vacas, sente que non se pode cuestionar a viabilidade do rural, onde "temos unha responsabilidade enorme que é a de producir comida". Un traballo que na súa familia se toman en serio, e do que se sente orgullosa. "Son bióloga e fun á universidade,  onde entendín que o meu corpo adícase ao traballo, pero a miña cabeza voa, non a teño alugada".  Hai 4 anos tocoulle un relevo xeracional acelerado coa morte do pai, pero non vai deixar que ninguén se leve os beneficios do seu traballo e do seu xeito de vivir. Invita a calquera a visitar a súa granxa  para "ensinar ao mundo o que facemos e por que o facemos".

Esther Alicia Paz, da aldea de Puxedo, presentou o proxecto comunitario para pór en valor os activos da súa aldea: o  parque natural da Baixa Limia, a praza de San Antonio, un conxunto monumental do século XVIII, o peto das ánimas máis grande de Ourense, un palco de música cun carballo centenario ademais de catro airas nun estado de conservación magnífico. Comezouse un ambicioso proceso para restaurar o retablo da igrexa, crear un local social, lastrar as prazas, restaurar canastros, comprar cortes e construír un forno e un museo etnográfico. Aparellado a este plan, organizouse a dinamización do espazo a través do proxecto ‘Eiras vivas’ que recupera o ciclo do pan (seitura, malla, moenda e fornada) e organiza a festa da malla o 14 de agosto.

Xavier Álvarez, membro do Centro de cultura popular Xaquín Lourenzo e colaborador da romaría etnográfica Raigame en Vilanova dos Infantes mostrou con orgullo as xoias da vila: o burgo medieval, o barrio xudeu, as casas blasonadas e o feito de que foi berce de Ferrín, Curros e Celso Emilio Ferreiro. O poema de Curros sobre a Virxe do Cristal foi a inspiración para crear o espectáculo Raigame, unha festa "que integra aos veciños e trae a artesanía ao presente, mantendo a tradición, póndoa en valor e proxectándoa cara o futuro".

As exposicións tiveron como denominador común a ilusión e paixón que cada unha delas destila. Pero alén das vontades e o traballo individuais, como destacou Verónica na pregunta final, hai tamén un impacto local de todos e cada un dos proxectos, porque como dixo Ana, "as aldeas deben ser centros de traballo e vida, non camas" e como indicou Rosa "O problema non é como imos vivir no rural, senón como van vivir os das cidades se o rural desaparece".

Despois da xira polos postos de artesanía, do baile e a música a cargo do CCP Xaquín Lourenzo e o xantar na zona "leiring", retomamos a sesión de tarde cunha nova edición de Literatas, nun emotivo acto dirixido por Rosalía de Castro (Tamara Lema) e Eduarda Pondal (Ana Suárez).  Ao compás da súa batuta foron desfilando cancións e textos. Músicas que cobraron vida nas voces e os instrumentos de Irma Macías, Xaquín Rama, Silvia Losada, Isabel Fernández, Antía Ameixeiras e Sabela Caamaño, e tamén textos escolmados por  Luís Antonio Giadás Álvarez que tomaron corpo nas voces de Marité Lema, Nataly Asorey, Concha Blanco, Diana Varela, Lorena Pose, Lupe Blanco, Alba María, Carmen Isabel Labador, Rosa Rodríguez, Natalia Lema, Mabel Montes, Tania Carreira, Olga Campos e Priscila Méndez. 

A través delas rememoramos a  mulleres anónimas coma aquelas cociñeiras que tiñan que servir a señoritos que non querían luxar as mans, as panilleiras de Laxe, as mestras ás que lles impuxeron limitacións no vestir e o arreglo persoal, e as pescadeiras, mariscadoras ou mineiras que sufriron condicións abusivas de traballo. Lembramos ademais a outras con nomes e apelidos, coma Dolores Centeno Soto (traballadora nos asteleiros), Susa da Chasca (a parteira de Corme), Hermosinda de Taboído e María Baña (poetas). 

Un momento especial foi o dos Bicos de mel, galardóns que entregou Susana López Abella, Secretaria Xeral de Igualdade. No seu discurso lembrou o prólogo de La hija del mar onde Rosalía de Castro expresaba a frustración "Porque todavía no les es permitido a las mujeres escribir lo que sienten y lo que saben". Os Bicos de mel, porén, recoñeceron a traxectoria de tres mulleres que son exemplos na transmisión de coñecementos e habilidades: Sara Vidal García, bisneta de ferreiros, que fixo "oficios escravos" desde os 12 anos que ía na carreta cos fouciños e que fixo un traballo inxente na recuperación do tratamento e procesado artesanal do liño; Teresa Castro Pardiñas e Carmen María Taibo, ámbalas dúas regueifeiras, que nos emocionaron e fixeron rir a partes iguais cos seus versos. 

A xornada foi inesquecible por tantos e tantos grandes detalles onde se percibe o agarimo mol que cada un/ha pon nos preparativos: O fermoso centro de mesa feito por Carmen Rosa Méndez, as mesas con café, froitas e larpeiradas preparadas ao milímetro por Teresa Seara, as pandeiretas e bolsos de Sanín que vestiron cada recuncho coa súa arte silenciosa, a atención personalizada e coidado atento de Tamara Lema que fai sentir a todo o mundo que é unha peza importante, a constancia e sensibilidade de Alba Mato para recoller os mellores instantes nas súas fotos, e moitas outras persoas que seguro que se me escaparon pero que contribuíron a que o Festiletras fose todo un éxito.

Neste vídeo breve tentei facer un resumo visual da xornada e aquí o deixo xunto co meu agradecemento polo cariño, a aprendizaxe, as ideas, os (re)encontros, as viaxes en coche xuntas, o intercambio de impresións, as recomendacións lectoras (ai, Nacho Montoto, Natalia Lema e Diana Varela Puñal, que grandes descubrimentos!), os libros abandonados nun asento traseiro e sobre todo... as palabras. 

Vémonos o ano que vén!

Words in Short Stories: Eduardo Galeano (III)

Eduardo Galeano

Magda Lemonnier recorta palabras de los diarios, palabras de todos los tamaños, y las guarda en cajas. En caja roja guarda las palabras furiosas. En caja verde, las palabras amantes. En caja azul, las neutrales. En caja amarilla, las tristes. Y en caja transparente guarda las palabras que tienen magia.

A veces, ella abre las cajas y las pone boca abajo sobre la mesa, para que las palabras se mezclen como quieran. Entonces, las palabras le cuentan lo que ocurre y le anuncian lo que ocurrirá.

Hands in Poems: Adília Lopes

Adília Lopes

ARTE POÉTICA

Escrever um poema

é como apanhar um peixe

com as mãos

nunca pesquei assim um peixe

mas posso falar assim

sei que nem tudo o que vem às mãos

é peixe

o peixe debate-se

tenta escapar-se

escapa-se

eu persisto

luto corpo a corpo

com o peixe

ou morremos os dois

ou nos salvamos os dois

tenho de estar atenta

tenho medo de não chegar ao fim

é uma questião de vida ou de morte

quando chego ao fim

descubro que precisei de apanhar o peixe

para me librar do peixe

libro-me do peixe com o alívio

que não sei dizer

The Heart in Poems: Ana García Negrete (IV)

Ana García Negrete

IDENTIDAD

Yo soy. Y dices tu nombre.

Es un acto de voluntad, no igual

al que mueve al corazón que late sin saberse.

Reconocimiento o posibilidad,

ilusión o disciplina.

Consciente de ser te afirmas

paralelo de ti que se despliega

donde siempre descubrimos un contrario.

En Y dices tu nombre (2015)

Words in Poems: Ana Salomé (II)

Ana Salomé

ODE DO FIM DA PAIXÃO
agora que a paixão se demoveu de ti
são poucas as notícias que te trago.


as palavras bem podem ser
pequenos papéis atirados ao chão.
se o vento as levantar é porque ainda
haverá um livro de poemas
nas pontas dos dedos a ferir o espaço
para um último batimento.


deixaste-me assim com a paixão rápida
o funeral e os pássaros nos ramos
a aprender asneiras e as marchas de séculos
anteriores. recusaste um coração
a cercania das mãos
a destapar o rosto oculto.


agora é tarde
os poemas são vedações de florestas
que não podem crescer mais.
sem árvores o vento não sopra
e é pouco o que chega até ti.

ODA DEL FIN DE LA PASIÓN

ahora que la pasión se alejó de ti

son pocas las noticias que te traigo.

las palabras bien pueden ser

pequeños papeles tirados al suelo

si el viento los levanta es porque aún

habrá un libro de poemas

en las puntas de los dedos a herir el espacio

para un último golpe.

me dejaste así con la pasión rápida

el funeral y los pájaros en las ramas

a aprender tonterías y las marchas de siglos

anteriores. rechazaste un corazón

la cercanía de las manos

a destapar el rostro oculto.

ahora es tarde

los poemas son las partes prohibidas de los bosques

que no pueden crecer más.

sin árboles el viento no sopla

y es poco el que llega hasta ti.

(de Odes, 2008)

Hands in Poems: Luis Cernuda (V)

Luis Cernuda

Qué ruido tan triste el que hacen dos cuerpos cuando se aman, 

parece como el viento que se mece en otoño 

sobre adolescentes mutilados, 

mientras las manos llueven, 

manos ligeras, manos egoístas, manos obscenas, 

cataratas de manos que fueron un día 

flores en el jardín de un diminuto bolsillo. 

Las flores son arena y los niños son hojas, 

y su leve ruido es amable al oído 

cuando ríen, cuando aman, cuando besan, 

cuando besan el fondo 

de un hombre joven y cansado 

porque antaño soñó mucho día y noche. 

Mas los niños no saben, 

ni tampoco las manos llueven como dicen; 

así el hombre, cansado de estar solo con sus sueños, 

invoca los bolsillos que abandonan arena, 

arena de las flores, 

para que un día decoren su semblante de muerto.

Words in Books: Street Poems

Na paisaxe de cemento, cabalos desbocados rachan en zigzag unindo liñas de spray con letras de luz. O periscopio da ollada fai o varrido do faro, e Fran Alonso convoca a súa tropa de nácara para cazar espazos e domalos nunha colonización impune da ollada. Bandeiras reivindicativas de palabras escritas pol*s insomnes, moldeadas polas mans argalleiras daquel*s que ciscan adrenalina e espantan covardías ao son das badaladas da lúa.

Bicos de estirpe e versos furiosos bailan sedutores nas ruelas da vida chantaxeando imaxes que non amolecen coa balor. 

Tic-tac. O encoro do tempo enche o baleiro de balde e negocia con tatuaxes fosforescentes. 

O convite dos Street Poems: Enche os petos coa infrahistoria da cidade.

Hands in Photography: "Terras de salitre"

Co suxestivo título Terras de salitre preséntase en Afundación  unha colección de imaxes de Cristina Mittermeier, a retratista dos océanos.

Fotografías do Canadá, Hawai, India, Madagascar, Groenlandia, o Ártico, Brasil e Galicia, todas co nexo común do mar como bandeira e a ribeira como celebración. Instantáneas atemporais que capturan a riqueza dos nosos mares e o xeito en que nos imanta nun vínculo desde o berce ata a sepultura.

O mar de Abrollos, o de Salish, o de Moaña ou o de Mahaka é o mesmo, un punto circular de inicio e fin. Un tesouro para preservar e conservar, porque Mittermeier proxecta os seus ollos de bióloga preocupada polo desenvolvemento sostible ante as ameazas que penden sobre os nosos mares: a sobrepesca, o turismo desmedido, a contaminación ou o cambio climático.

Hands in Poems: Nuno Júdice (II)

Nuno Júdice

AUSÊNCIA

 Quero dizer-te uma coisa simples: a tua

ausência dói-me. Refiro-me a essa dor que não

magoa, que se limita à alma: mas que não deixa,

por isso, de deixar alguns sinais -um peso

nos olhos, no lugar da tua imagem, e 

um vazio nas mãos, como se as tuas mãos lhes

tivessem roubado o tacto. São estas as formas

do amor, podia dizer-te; e acrescentar que

as coisas simples também podem ser

complicadas, quando nos damos conta da

diferença entre o sonho e a realidade. Porém,

é o sonho que me traz a tua memória; e a

realidade aproxima-me de ti, agora que

os dias correm mais depressa, e as palavras

ficam presas numa refracção de istantes,

 quando a tua voz me chama de dentro de

mim - e me faz responder-te uma coisa simples,

como dizer que a tua ausência me dói.

En A Pura Inscrição do Amor (2018)

The Heart in Poems: Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe

Alone

From childhood's hour I have not been

As others were; I have not seen

As others saw; I could not bring

My passions from a common spring.

From the same source I have not taken

My sorrow; I could not awaken

My heart to joy at the same tone;

And all I loved, I loved alone.

Then- in my childhood, in the dawn

Of a most stormy life- was drawn

From every depth of good and ill

The mystery which binds me still:

From the torrent, or the fountain,

From the red cliff of the mountain,

From the sun that round me rolled

In its autumn tint of gold,

From the lightning in the sky

As it passed me flying by,

From the thunder and the storm,

And the cloud that took the form

(When the rest of Heaven was blue)

Of a demon in my view.

Hands in Poems: Eden Tosi

Eden Tosi

Puede que seas feliz

Puede que seas feliz

Que sonrías que desees

Y no te arrepientas.

Yo no me basto solo

Que otros unan tu nombre

Que te tengan diez años para después perderte

Que te desposen con manos lo bastante fuertes,

Gozar la noche, oh luz de Betelgeuse

Vivir en paz

Con la sangre siempre lista

Detrás de la herida

Frente al azul del mar

Yo preferí la nada

Pero siempre me preguntaré

Cómo habría sido la vida contigo

En El año de la muerte de Verdi (2016)

Words in Books: A voz insurrecta. María Victoria Moreno, entre a literatura e a vida

Un amigo díxome unha vez que os listos len biografías. Eu non as leo, de feito teño algunhas emprestadas e sempre pasan ao final da pila. Porén, parece que a todo o mundo lle gustan esas historias dunha vida e tamén dentro da academia hai unha especie de revival e aumento de respecto por este xénero despois da marxinalización que se fixo delas, considerando (como recolliu Volker Dekpat) que eran "minucias sen significado" ou "unha colección de incidentes aleatorios" sen relevancia histórica.

O conto é que acontece que a primeira biografía que leo é a de María Victoria Moreno, autora á que se dedican as Letras Galegas este ano. É unha obra de Montse Pena Presas, que titula A voz insurrecta. María Victoria Moreno, entre a literatura e a vida (2018).

Tiven o pracer de asistir á presentación en Cronopios e escoitar á autora dialogar con Alba Cid, María Solar e Malores Villanueva sobre María Victoria. Non lin tampouco nada desta autora homenaxeada este ano, pero xa me tiñan recomendado encarecidamente Anagnórise, e o libro de Montse Pena trazoume un percorrido lector que quero facer pola súa obra.

Ademais de ser un texto educativo, A voz insurrecta  é, como indica a propia autora no limiar (p.13), unha ollada calidoscópica. Unha mirada que xira e xira en espiral pintando un retrato cubista dunha vida e unha carreira. 

Comezo a albiscar por que as biografías son para listos. Para entender a vida e o traballo de María Victoria temos que comprender tamén o contexto histórico-social e lingüístico e o que era ser muller en Galicia no cambio de século. A narrativa de Pena Presas é a lente que nos permite enfocar todos eses aspectos.

"María Victoria (...) non quería andar soa, como a maioría da rapazada da mesma idade. Para conseguir que se desprazase libremente, a súa coidadora, a Tata Po, decide darlle unha bobina de fío, que ía soltando a medida que a pequena andaba" (p.19)

"Una hermosa mentira que hacía reír, pensar y llorar al mismo tiempo apaciblemente. Una palabra detrás de otra en perfecta armonía. Infinidad de verdades tan discretas que se escondían tras la ficción del argumento. ¿No había más libros así, para ser feliz leyéndolos?" (p.26)

"... a escritora seguirá tendo clara a súa posición, puntualizando que non emprega o galego na procura dalgún tipo de gloria, e que sabe que ningunha lingua a necesita. A súa é unha cuestión de querenza consciente e unha mostra de lealdade coa terra que a acolleu" (p.49)

"... a idea de que o ensino pode e debe cambiar e que é posible crear unha escola baseada na observación e na experiencia, que integre a realidade da nenez dela" (p.58)

Como pode unha biografía constituír un estudo sobre a lingua e o legado? Como se pode prover un entendemento sólido da relevancia da súa obra e a pegada que deixa nas nosas letras xirando esa lente brincadeira polos vértices do amor, a escrita, o ensino e a familia? 

Pois como o fai Montse Pena, cunha escrita poderosa, onde se transparenta a admiración e o respecto e se colocan os espellos no ángulo exacto para crear a maxia da visión conxunta a través de todas esas peciñas minúsculas.

As biografías parecen ter sempre unha moralexa subxacente: unha historia de suba e descenso, de redención, de corrupción, de amor, ... A que nos achega Montse Pena engárzase letra a letra e agóchase na forza do adxectivo do título. Que mellor xeito de celebrar hoxe, que lendo este libro?

Hands in Photography: "Català-Roca en Galicia (1956-1976)"

Ata o 7 de outubro podedes visitar a mostra de fotografía que se expón no Auditorio de Galicia Turismo e fotografía. Català-Roca en Galicia (1956-1976). A exposición, comisariada por Anxo Rabuñal e Agar Ledo, recolle unha escolma de 116 instantáneas de Frances Català-Roca (1922-1998) tomadas nas sete campañas que realizou entre 1956 e 1976, así como guías turísticas e postais.

Dalgún xeito, é un diario da viaxe do fotógrafo, que percorreu na súa vespa 28 vilas galegas: Ribeira, Cambados, Betanzos e Cangas entre outras. Un diario no que, como indica Bieito Iglesias, "retratou a beleza física e moral da Galiza". E un home, Català-Roca, que soubo mirar e capturar imaxes "que dean as explicacións", unificando "forma e contido, experimentación e testemuña", en palabras de Joan Fontcuberta.

A exposición é un itinerario sentimental pola Galicia que comezaba a ser cosmopolita e tamén pola ollada do fotógrafo do "disparo imperfecto" (Pedro del Corral). Para non perder.

The Heart in Poems: César Vallejo

César Vallejo

Los pasos lejanos

Mi padre duerme. Su semblante augusto

figura un apacible corazón;

está ahora tan dulce…

si hay algo en él de amargo, seré yo.

Hay soledad en el hogar; se reza;

y no hay noticias de los hijos hoy.

Mi padre se despierta, ausculta

la huida a Egipto, el restañante adiós.

Está ahora tan cerca;

si hay algo en él de lejos, seré yo.

Y mi madre pasea allá en los huertos,

saboreando un sabor ya sin sabor.

Está ahora tan suave,

tan ala, tan salida, tan amor.

Hay soledad en el hogar sin bulla,

sin noticias, sin verde, sin niñez.

Y si hay algo quebrado en esta tarde,

y que baja y que cruje,

son dos viejos caminos blancos, curvos.

Por ellos va mi corazón a pie.

Word Buffs (VI): Bea Dourado

Bea Dourado defínese así: Nómade literaria, que transita pola vida "intoxicando" de literatura calquera rutina. Polo tanto, non sei se será patolóxico.

Comezou a gustarche ler...

Desde moi nena. Desde moi nena lía libros á miña avoa, que non vía ben. A través deste exercicio de guía, aprendín a amar a lectura.

Ti como nena ou adolescente lectora

Lembro desfrutar moito cos libros da escola. Desde que mercaba o libro até que remataba de lelo...Todo era unha aventura!

Un libro ou varios ao mesmo tempo?

Depende do momento. Mais, con todo, o verán adoita ser unha estación calma para deleitarme con varias lecturas a un tempo. 

Mercar os libros ou lelos prestados?

Ambas cousas poden combinarse, non? Gústame moito acudir á biblioteca e levar libros de emprestado. Ademais preciso fuxir, cada pouco tempo, do ritmo acelerado da vida e a biblioteca é, digamos, un lugar zen. Non obstante, hai libros que preciso ter comigo, palpalos, non perdelos de vista...Por iso a miña casa é unha clara evidencia de que invisto, moi alegremente, en capital literario. Seguireino facendo até que me devoren estes inquilinos! 

Gardalos ou deixalos ir?

Recoñezo que me custa deixalos ir se sei que non haberá regreso. Igual teño que desfacerme dese concepto de propiedade...

Lugares para ler

Leo en diferentes sitios e momentos: agardando quenda nalgunha xestión, tomando algo nun bar, viaxando en autobús, na cama...

A lectura – en solitario?

Normalmente si, aínda que tamén me gusta facer cómplice algunha persoa do que estou lendo nese instante.

Rituais lectores

Marco, nalgunha das primeiras páxinas, o lugar e a data no que rematei de ler o libro. Tamén, nalgunha ocasión, deixo algún marcador (post- it, calendario de peto, tícket, entrada de cine...) nalgunha das páxinas que considero transcendentais.

Que estás lendo agora?

Fóra de si de Suso de Toro e, relendo, El género en disputa de Judith Butler.

Que lerás despois?

Teño en camiño dous libros de poemas de Antonio García Teijeiro. Nos próximos días chegarán por correo a casa e xa ansío telos nas mans.

En que momento decides deixar de ler un libro? Das segundas oportunidades?

Decido cando son consciente de que podo prescindir da súa lectura. É dicir, cando non me atrae o tema ou como se desenvolve a trama... Aparto o que non me aporta. Así que de segundas oportunidades, nada de nada. 

Que libros están na lista de "reler"?

Como xa mencionei antes, estou a reler El género en disputa de Judith Butler. Paréceme totalmente imprescindible. Teño previsto reler, en canto poida, Poesía completa de Alejandra Pizarnik ou Porca terra de John Berger.  E creo que hai algúns clásicos que debo reler ou comezar a ler, nalgúns casos. Guerra e paz de Tolstoi é unha débeda pendente .

Se só puideses rescatar un libro da túa estantería, sería...

Non quixera verme nesa circunstancia! Que horror! Probablemente, algún con algunha dedicatoria especial.

Un libro que se che resistiu 

Resultoume difícil, polo tema (non quero con iso menosprezar a calidade artística): Lolita de Vladimir Nabokov.

O libro que máis regalaches

Regalei bastante variado, segundo a persoa. En xeral, regalo moita literatura infantil para crianzas da familia ou amizades. A toupiña que quería saber quen lle fixo aquilo na cabeza é un dos que máis teño agasallado. Tamén consumo moitos contos porque me encantan e sinto certa empatía co mundo infantil. 

Unha cita/un verso

Gústame moito e teño recente un fragmento de Bodas de sangre de Federico García Lorca:

“Que yo no tengo la culpa,

que la culpa es de la tierra

y de ese olor que te sale 

de los pechos y las trenzas”

Autores/as favoritos/as?

Rosalía de Castro, John Berger, Alejandra Pizarnik, VirginiaWoolf, Almudena Grandes, José Luis Sampedro, Manuel Rivas, Teresa Moure, Suso de Toro, Federico García Lorca, Fernando Pessoa, José Saramago, Clarice Lispector, Chantal Maillard, Maria Mercè Marçal, Montserrat Roig,Màrius Sampere, Noam Chomsky, Michel Foucault... E, seguramente, deixarei máis por despistada!

Ler en galego...

Sempre!

Completa como che pete:

· O cómic... Un mundo por descubrir.

· O ensaio... O último, e moi revelador, que lin: El entusiasmo de Remedios Zafra.

· Os libros infantís e xuvenís... Ledicia Costas merece mención especial.

· A novela... Para vivir todas as vidas posibles da man, por exemplo, do Principiño.

· A poesía... A vida.

· O teatro... La casa de Bernarda Alba de Federico García Lorca.

Un recordo ou anécdota relacionados coa lectura

Lembro, moi gratamente, cando contaba contos ás crianzas de educación infantil. As súas caras de sorpresa aínda permanecen na miña memoria. É tan agradecido contar e que che conten xs máis peques!

Stephen King falaba do "constant reader", ti es unha/un ou hai periodos nos que prefires non ler?

Case sempre estou lendo algo... Pero si é certo que en períodos de estudo opto por dar prioridade, mal que me pese, aos apuntamentos.

Les porque...

Non entendo a vida sen lectura, forma parte da mesma.

Escribes algo? O que?

Escribo sempre que teño tempo. Escribo relatos e poesía.

Escribes porque...

Non entendo a vida sen escritura, forma parte da mesma.

Outra cousa que queiras contar/compartir 

Este poemiña de meu (audio).

Would you like to listen to this word buff reading a text of his own?

Para saber máis:

• Verso a verso con Beatriz Dourado