Outra idea de Galicia

Xa sabedes da miña admiración polo xeito de escribir de Miguel Anxo Murado, ben en artigos xornalísticos, ou no seu libro Lapidario (2004). Falei noutra entrada previa brevemente destoutro libro que lin recentemente, Outra idea de Galicia (2013), e que merquei ao atopalo case por accidente nunha viaxe ao aeroporto de Lavacolla.

Di Murado no prefacio a esta edición galega que o libro naceu dunha encarga e que foi a oportunidade de "sistematizar as [súas] ideas sobre o país e poñelas por escrito", escribindo cunha certa distancia, e usando os clixés, malentendidos e prexuízos dos foráneos coma unha "metáfora dos prexuízos dos propios galegos respecto de si mesmos" (p. 11).

Máis que tratar da "galeguidade" en si ou da identidade nacional, o que fai é explorar as claves da nosa historia desmontando un por un os espellos deformantes dos estereotipos e preconcepcións que levan viciando a visión que tanto os foráneos coma nós temos de nós mesmos. Sen negar que existen características que nos definen, dada a dificultade empírica para medilas, aborda a natureza variable e múltiple do carácter nacional e revisita as visións anteriores cun afán divulgativo, mostrando que cada nova pluma só engadiu unha gota de tinta ao retrato, e nalgúns casos mesmo o esborranchou.

Deste xeito, nos once capítulos do libro preséntase un breve compendio de descricións de Galicia e dos galegos, detallando citas e paráfrases ilustrativas, mesturando datos históricos e episodios anecdóticos. O elemento de fusión entre os diferentes capítulos é a figura de don Domingo Fontán, e o seu mapa topográfico e trigonométrico, porque Murado quere, coma el, triangular "entre o pasado, o presente e o futuro: entre o que se sabe, o que se cre e o que se supón" (p. 28).

Preséntanse así unha serie de xemas extraídas desta vasta mina de material que como lectora gardo con agarimo para buscar e investigar máis en profundidade aos poucos. Aprendín por exemplo que somos unha "burbulla atlántica inserida nun entorno mediterráneo" (p. 17), rachando co tópico de Galicia como lugar "afastado" (p. 15); atopei unha explicación para a nosa famosa pluviosidade (p. 18) así como para o funcionamento das rías (e para a orixe do nome, p. 24) e descubrín o "avesadoiro" (p. 39).

O capítulo que máis me chamou a atención foi o 3, "Terra sen historia", porque "o problema é que a [historia] de Galicia non cadra fácil na historia convencional de España" (p. 51) e daquela os contidos resultáronme novedosos, pois a formación académica da miña xeración centrouse na historia de España, a parte das breves pinceladas para contextualizar a literatura nas clases de galego. O capítulo é breve, pero serve para dar unha visión panorámica e os datos necesarios para afondar por conta propia en personaxes e períodos (as minas de ouro e prata na época romana, o reino de León-Galicia, Pedro el Cruel, Afonso II ou Ramiro I entre outros).

Despois de 180 páxinas de desmontar e desmitificar os clixés da diáspora, do caciquismo, da lingua ou o atraso, sen caer no academicismo, os once temas conflúen coma acuarelas baixo a billa, integrándose nun retrato homoxéneo e coherente ben enmarcado polo tema dos defuntos e a morte: "a cultura galega sempre será morrendo, pero sempre segue aí" (p. 188).

Non, non hai cartas neste libro, pero o prometido é debeda.