As visitas a un cemiterio van alén do seu atractivo estético, xa que, por exemplo, nalgúns deles atópanse brillantes exemplos de escultura do século XIX; pódese camiñar por avenidas longas e tranquilas, mirar as tumbas e mausoleos, ver os epitafios e admirar a súa construción. Constitúen unha especie de espazo público familiar que permite viaxar ao longo da historia anónima dun pobo e meditar na propia mortalidade.
Aló nos reunimos unhas 20 persoas que escoitamos as explicacións de Carmela, que nos fixo un repaso histórico polos cemiterios da cidade: A clausura do da Quintana, coas queixas das monxas de San Paio de Antealtares; a inauguración de Bonaval no ano 1847, pero con bastante descontento, a proxección de finais do século XIX para a zona da Cova do Raposo e finalmente a apertura de Boisaca, que compartiu función con Bonaval ata o ano 1973.
 |
| Carmela, a nosa guía |
Fermosas as zonas verdes, obrigatorias por lei, con árbores traídas da Ferraría da Alameda.
Seguimos a avenida con todos os mausoleos que seguen a tipoloxía de templo clásico, aínda que o da familia Bescansa rompe esta estrutura uniforme coa incorporación dunha pronaos e un anxo trompeteiro. É obra de
Castor Lata (discípulo de
Asorey) que empregou as fotografías de
Emilio Lavandeira Prieto dun boxeador chamado Santiago do que máis nada se sabe.
A tumba dunha familia importante de ferreiros en Entrerrúas sobrancea pola súa orixinalidade, pois reproduce en ferro arquitectura neogótica e ten uns peculiares farois nos remates.
Destacan tamén as tumbas dos pintores
Garabal e
Concha Vázquez , preto de catro sepulturas con tipografía modernista deseñadas polo propio Garabal.
A morte segue separando e diferenciando. Por unha banda, temos as tumbas do panteón militar, cos caídos do bando nacional; e por outra, os fusilados na tapia. Comentaba Carmela que entre o 36 e o 38 houbo uns oitenta fusilados "con causa", ata 10 de Ordes e varios de Negreira. Ao parecer, cando fusilaron aos de Negreira unhas cinco mulleres viñeron traerlles flores e isto custoulles vinte días no cárcere.
Alén das guerras, a relixión tamén separa, como se ve polo cemiterio para "disidentes": todos/as aqueles/as que pola súa fe (ou ausencia dela) diferían da relixión oficial do Estado, representada pola igrexa católica, tiñan a súa zona de enterramento co seu propio acceso, como se pode ver na fotografía.
Boisaca alberga as bágoas e as mágoas de historias tristes, algunhas que chegamos a coñecer e outras que vivirán só mentres haxa quen as recorde. Unha delas que nos indicaba Carmela é a de
José Pasín Romero, ebanista que traballaba no obradoiro de Landeira, que fixo o mausoleo de Rosalía de Castro, cuxos dous fillos foron fusilados.
É moi interesante observar elementos característicos da iconografía do mundo da morte nas lápidas dos nichos e dos panteóns, por exemplo reloxos de area alados sinalando o “tempus fugit”.
E finalmente, déixovos aquí algunhas outras instantáneas, coma unha dunha lápida que inclúe especies vexetais autóctonas coma o loureiro ou a hedra; ou outra cunha lousa de barro que destaca entre o resto de granito, dun psiquiatra que ten unha lauda con petróglifos e elementos da cultura galega e unha inscrición verdadeiramente conmovedora.
E quedo agradecida pola lección de historia de
Carmela e polos detalles doutras sepulturas ofrecidas por
Marisol Pintos, así como pola referencia bibliográfica de
Estanislao Fernández de la Cigoña.
