The Heart in Books: Afirma Pereira

Sempre teño dificultade para responder cando me preguntan polos meus libros favoritos. A lista vai mudando dependendo do ano, o humor, as pegadas das lecturas recentes ou as xogadas da miña mala memoria. Igual che digo Fitzgerald e Hemingway un día como Neira Vilas e Tagore outro. E despois están os comodíns, os que sempre saen, que entraron un día na miña vida para quedar, e os que digo de últimos porque son os que me deron máis pracer e porque dalgún xeito, é como revelar un segredo.

Cando eses textos favoritos foron ademais recomendacións, teñen o engado dunha conexión persoal. Poucas cousas hai tan fermosas como recibir unha recomendación que cativa. Unha síntese endebedada, pois como devolver un agasallo tan elegante como o é unha fantástica experiencia lectora? Aliñáronse as estrelas e Santiago foi o lugar ideal para o primeiro contacto con esta novela, cos outeiriños enclaustrando a cidade no horizonte e as terrazas buscando o abeiro dos toldos. Nacho Rodiño foi o perfecto recomendador que me falou del xusto cando a melancolía do outono comeza a acurralar o verán e a tinguir as follas do corazón.

Afirma Pereira (1994) é unha novela do italiano Antonio Tabucchi (1943-2012). Un volume que atrae pola súa garbosa delgadez e a suavidade das páxinas grosas nas mans. Comeceino a ler mentres camiñaba, e camiñando tirou de min costa arriba e costa abaixo durante dous días mentres o consumía ao mesmo ritmo que Pereira bebía limonadas.

Pereira é un viúvo con problemas de sobrepeso que edita as páxinas culturais dun xornal vespertino de segunda categoría na Lisboa do 1938. Comeza pensando que o normal é exercer a autocensura para evitar a a censura estatal, e que pode transmitir mensaxes de discordia codificadas ao publicar historias decimonónicas francesas sobre a resistencia e o arrepentimento.

Ten unha relación coa política coma a que mantén coa dieta: algo ao que sabe que debería prestar atención pero que é máis fácil evitar, aínda que ese curso de acción poida acabar matándoo.

O espertar de Pereira vén da man de Monteiro Rossi, o fillo que nunca tivo, e que constitúe,  como na literatura do XIX, o seu outro eu, a personificación da súa conciencia política. Rossi tráelle a Pereira artigos de esquerda que nunca publicará, criticando ao italiano Filippo Marinetti ou eloxiando ao poeta Vladimir Mayakovsky.

Gradualmente, Pereira comeza cuestionarse, a darse conta de que o seu “super-ego está em luta com o seu novo eu hegemónico” (p.159) e de que ten que deixar “de conviver com o passado [e procurar] conviver com o futuro” (p.160).

Tabucchi escribe con lixeireza, cunha concisión e axilidade narrativa que nos arrastra sobre todo a través das conxuncións que son adivais textuais. O estilo é experimental, un testemuño en terceira persoa onde “afirma Pereira” en todo o  texto, suxerindo unha declaración á que foi forzado polos seus opoñentes, malia que o testemuño poida ser como limpou unha cella ou un cambio no tempo. É tan absurdo que nos incomoda ao tempo que nos achega hábilmente ao personaxe e ás súas resonancias emocionais.

“Era o dia vinte e cinco de Julho de mil novecentos e trinta e oito, e Lisboa cintilava no azul de uma brisa atlântica, afirma Pereira” (p.12)

“E pensou: esta cidade tresanda a morte, toda a Europa tresanda a morte” (p.15)

“E a eternidade pareceu-lhe um sítio insuportável, abafado por uma cortina de névoa de calor, com pessoas que falavam inglês e faziam brindes exclamando: oh oh!” (p.16)

“Perguntou a si mesmo: em que mundo vivo? E veio-lhe à mente a ideia bizarra de que talvez não vivesse, e era como se já tivesse morrido” (p.17)

“E depois pensou noutras coisas da sua vida, mas estas Pereira não as quer referir, pois afirma que são exclusivamente suas e nada adiantam àquela noite e àquela festa onde contra a sua vontade tinha ido parar” (p.22)

“Disse: a filosofia parece ocupar-se só da verdade, mas talvez diga só fantasias, e a literatura parece ocupar-se só de fantasias, mas talvez diga a verdade” (pp.31, 32)

“Explique-se melhor, insistiu Pereira. Bem, balbuciou Monteiro Rossi, bem, a verdade é que, a verdade é que obedeci às razões do coração, se calhar não devia, se calhar nem sequer queria, mas foi mais forte do que eu...” (p.46)

“Mas eu sou um jornalista, replicou Pereira. E daí?, disse Silva. Daí tenho de ser livre, disse Pereira, e informar as pessoas de maneira correcta” (p.66)

O estilo primario, comprimido e económico destila a esencia do que é ser humano: as conversas de Pereira co retrato da súa muller, a súa relación con Rossi ou con Marta, ou os personaxes que se convirten na súa conciencia (o Padre Antonio, Ingeborg Delgado ou o doutor Cardoso).

Esa lixeireza e habilidade contrarrestan o tratamento dunha temática de tanto peso e gravidade que igual fracasaría de ter engadido interludios ensaísticos ou narradores múltiples. Pola contra, o texto móvese con rapidez conxugada con exquisita delicadeza. O resultado é misterioso, ameazante e desacougante. Invítanos a facer de detectives e a traballar no espazo interpretativo. Unha invitación que sentimos urxente e sedutora.

“A relação que caracteriza de maneira mais profunda e geral o sentido do nosso ser é a da vida com a morte, pois a limitação da nossa existência através da morte é decisiva para a compreensão e a avaliação da vida” (p.10)