Today is Galician Literature Day, what we call "Día das Letras Galegas", which has been celebrated since 1963.
Because it's a far-reaching commemoration of our culture and there are many events taking place in councils, schools and other institutions which collaborate, as a whole, to let everybody know about a writer who is nominated every year and who we pay homage to with public readings, special books or videos, documentaries, music concerts or poetry recitals. Even though we feel proud as speakers of Galician, the language of our forefathers, all year round, it is of course a day to celebrate it and honor the "Lords of the Word", significant writers in our history. There is a short overview of the history of this day here.
And to give you some insight into Galician culture, history and literature, let me tell you about an exhibition we visited last Saturday, Galicia Cen, which is being displayed in Sede Afundación Santiago de Compostela until 18 September 2016. I think they drew inspiration from the display organized by the British Museum and the BBC, "A History of the World in 100 objects, " with a similar idea, featuring objects which can be explored and whose history can be discovered in the museum galleries.
Do you know why it is so important for us?
 |
| This year's writer is MANUEL MARÍA |
And to give you some insight into Galician culture, history and literature, let me tell you about an exhibition we visited last Saturday, Galicia Cen, which is being displayed in Sede Afundación Santiago de Compostela until 18 September 2016. I think they drew inspiration from the display organized by the British Museum and the BBC, "A History of the World in 100 objects, " with a similar idea, featuring objects which can be explored and whose history can be discovered in the museum galleries.
According to the official description, the exhibition has been curated by Manuel Gago and it shows a hundred relevant objects from the culture and history of Galicia, from Paleolithic times to the 90es. All objects have been selected due to their ability to convey aspects related to Galician identity, territory, society and culture.
I have chosen three of the objects displayed because they are handwritten, one of them is a letter, and they are powerful texts strongly connected to our roots and identity. What's more, one of them, Cantares Gallegos, is the whole reason why we have Galician Literature Day at all nowadays. Below I am including my own photographs of the pieces, the Galician texts taken from the website of the exhibition and a short summary in English.
Castro Caldelas
1228
Arquivo da Fundación Casa de Alba. Madrid
O texto do foral outorgado ao burgo de Caldelas polo rei Afonso IX de León e Galicia en 1228 chegou a nós en dúas redaccións: unha latina, orixinal, e outra galega, versión da anterior, transmitida por un diploma conservado no Arquivo dos duques de Alba, a onde foi parar probablemente desde o Arquivo dos condes de Lemos, que foron señores do burgo desde 1333. Nese mesmo arquivo atópase tamén o diploma co texto latino, que con certeza é o orixinal, mentres que o que contén a versión galega debe constituír unha copia realizada dúas ou tres décadas máis tarde.
O burgo de Caldelas é hoxe a cabeceira da parroquia de San Pedro do Burgo, próxima á vila de Castro Caldelas (provincia de Ourense). En 1172, Fernando II de Galicia e León concedeulle un privilexio foral, redactado en latín. En 1228, o seu sucesor, Afonso IX, volveulle conceder un privilexio municipal. Ambos os dous forais presentan características que os asemellan ao foral de Allariz, outorgado por Afonso VII Emperador ca. 1155, e ao seu derivado o foral de Ribadavia, concedido polo fillo deste, Fernando II, en 1164. Coma no foral de Ribadavia, un trazo notable do de Caldelas é que se expresa o nome dos veciños da vila que solicitaron o privilexio ao monarca.
Analogamente a outros diplomas forais de localidades de reguengo, o do burgo de Caldelas non foi elaborado pola chancelería real: o orixinal latino labrouno o clérigo Nuno, notario do concello de Allariz; a versión galega puido ser feita por Pero Viviãez do Burgo, que figura subscribindo o propio diploma no grupo dos veciños, personaxe documentado naquela área entre 1228 e 1267, que verosimilmente pode ser identificado co trobador do mesmo nome. Pero tamén puido facela o fillo deste, Pedro Perez, que foi xuíz e notario de Caldelas, documentado entre 1257 e 1274.
O interese desta peza é duplamente excepcional: desde o punto de vista lingüístico, é un dos máis antigos e valiosos testemuños da produción escrita en lingua galega, mentres que desde o punto de vista histórico e diplomático constitúe xunto co orixinal un testemuño sobranceiro, pois son a única parella de orixinal latino e versión romance coetánea dun foral outorgado por Afonso IX, xa que practicamente a totalidade da documentación foralenga deste monarca chegou a nós a través de confirmacións ou de copias posteriores a 1250, case sempre desprovistas da relación de confirmantes.
Esa relación é enormemente valiosa, pois ofrece unha perspectiva moi iluminadora sobre a rede de poderes, nobiliarios e eclesiásticos, tecidos naquela área na época. En cabeza van as infantas herdeiras do trono (Sancha e Aldonza), seguidas polos magnates da Galicia da época, de Rodrigo Gomez de Trastámara, Fernan Goterrez de Lemos e Fernan Eanes de Limia / Batissela. Nun segundo plano aparecen por unha banda, entre outros, os cabaleiros Paio Airas (de Nóvoa?), Rodrigo Paez de Canderei e Fernando Paez Varela e por outra os abades de Celanova, Montederramo e Oseira, ademais do prior de Xunqueira de Espadanedo. Moi relevantes son as conexións entre varios dos personaxes que aparecen no diploma foral e a lírica trobadoresca galego-portuguesa: alén do antes dito sobre Pero Viviãez, o Rodrigo Paez que acabamos de citar é con certeza o pai do trobador Nuno Rodriguez de Canderei, mentres que Fernando Paez Varela é sen dúbida o trobador que nos cancioneiros vén designado como don Fernan Paez de Tamallancos.
En definitiva, o foral do burgo de Caldelas, ademais de ofrecer unha información histórica e histórico-literaria extremadamente interesante, constitúe un precioso testemuño da emerxencia da escrita en galego na documentación instrumental nas décadas centrais do século XIII.
OVERVIEW IN ENGLISH: "Foros" (in Spanish "fueros") date back to the feudal era: the lord could concede or acknowledge a piece of land to certain groups or communities, most notably the Roman Catholic Church, the military, and certain regions that fell under the same monarchy as Castille or, later, Spain, but were not fully integrated into those countries.
This document was awarded to the burg of Caldelas by king Afonso IX in 1228 and it is written in the original language (Latin) alongside its Galician translation, in a document preserved in the Archives of the Dukes of Alba, probably handed down by the Count and Countess of Lemos, lord and ladyship of the burg since 1333.
It is a document of exceptional value for us, because it is one of the oldest written records in Galician language.
Rosalía de Castro
1863
Casa-Museo Fundación Rosalía de Castro. Padrón
Casa-Museo Fundación Rosalía de Castro. Padrón
Cantares Gallegos foi publicado por Juan Compañel (1829-1927) na súa imprenta da rúa Real de Vigo en 1863 e asinado por Rosalía Castro de Murguía (1837-1885). De pequeno formato (12 × 17,50 cm), nos poucos exemplares conservados sen encadernar pode verse no lombo o prezo de dezaseis reais. Para a importancia histórica de Compañel no Rexurdimento é todo un síntoma ser o editor desta fundamental obra. Nas súas 204 páxinas contén a dedicatoria a Fernán Caballero, asinada o 17 de maio de 1863, un denso prólogo e, encabezado polo título de «Primeira parte», que non vai ter correlación en ningures, un corpus de 32 poemas con numeración romana, agás o titulado «A gaita galega», que é resposta a «La gaita gallega» de Ventura Ruiz Aguilera, que tamén se edita. Ao final inclúense un glosario asinado por M. (que se lle atribúe a Murguía), un capítulo de «Erratas notables» e un índice. Na edición de 1872, realizada en Madrid na librería de Leocadio López, engadiranse catro poemas máis.
Cantares gallegos ten unha importancia histórica recoñecida ao considerarse o primeiro libro editado integramente en galego (dedicatoria, prólogo e texto). Pero este detalle formal, aínda que de envergadura, cómpre acumulalo con outros de singular relevo. Dous anos despois de celebrados os Xogos Florais da Coruña e un desde que se publicase El Álbum de la Caridad (1862), Cantares gallegos marca o inicio dunha nova etapa no Rexurdimento literario galego: o Rexurdimento pleno. O impacto da obra foi extraordinario e xa nas primeiras recensións feitas en Galicia (López de la Vega, José María Posada) e fóra (en Madrid e Cataluña) se lle atribuía á obra un carácter auroral que Murguía acabou selando en Los precursores (1885) e que a Real Academia Galega puxo na presenteira histórica definitiva ao escoller o 17 de maio como Día das Letras Galegas no centenario da súa publicación (1963).
Mais este papel de Cantares gallegos no sistema literario galego foi ás veces moito máis simbólico ca propiamente literario e, polo xeral, a súa valoración crítica e o seu interese estético ficaron normalmente moi por debaixo dos que mereceu Follas novas (1880), obra de perfís literarios considerados máis universais. Desde o noso punto de vista, o éxito de Cantares radica en que acertou a desenvolver, desde o prólogo, unha contundente alegoría nacional baseada na defensa da dignidade de Galicia e que Rosalía organizou arredor de tres grandes eixos: a lingua, a cultura e a paisaxe. Nace con esta obra un novo imaxinario nacional galego, unha nova visión de Galicia (verde, variada, irrigada por mil ríos e ribeiras), en oposición non só paisaxística a Castela (seca, dura, monótona). Pero tamén nace nela a épica nacional galega da emigración, outro aspecto fundamental da alegoría nacional galega sobre o que a autora volverá en Follas novas. E é que Rosalía de Castro utiliza os cantares populares e o Volkgeist de Herder dun xeito moito máis crítico e menos idealista ca Antonio Trueba, o poeta vasco do Libro de los Cantares, a quen di imitar no prólogo. En realidade, o popular nesta obra é un disfrace, un verniz ou unha trincheira desde a que a autora dispara o seu pensamento crítico no político e no social, moitas veces en conflito co «espírito» do cancioneiro, co modelo social e ideolóxico que pode derivarse da lírica popular, ou contrario a eles, o que explica que varios cantares sexan redirixidos ou mesmo mutilados. Dentro deste pensamento crítico cómpre destacar tamén o feminismo, dado que Cantares, desde a súa concepción e estrutura ata o intenso protagonismo concedido á muller traballadora como suxeito literario e político, desde os primeiros versos protagonizados pola «meniña gaiteira», é un libro profundamente feminista.
Claro que Cantares gallegos é un principio de algo novo. Pero tamén resulta un final. Péchase coa obra un período inaugurado polo Coloquio de Sarmiento e de especial presenza da literatura dialóxica, popular e política. Como se pecha un período procedente das cántigas medievais, ás que sucederon as copras de Sarmiento e os cantares de Rosalía, no que a creación literaria lírica ten unha indiscutible dimensión musical. E si, tamén nace algo con Cantares e con Rosalía de Castro: un novo período, un novo remuíño histórico, protagonizado pola súa xeración (Murguía e Pondal), á que se asociou unha xeración máis nova (Curros e Lamas Carvajal), as cales debuxaron o horizonte de dignidade e liberdade cara ao que Galicia segue camiñando.
OVERVIEW IN ENGLISH: Rosalía de Castro was a Galician romanticist writer and poet who is significant because she wrote in the Galician language after the Dark Centuries (Séculos Escuros), in what is known today as the Renaissance, along with Manuel Curros Enríquez and Eduardo Pondal (composer of the Galician national anthem).
Her book, Cantares Gallegos (1863) is historically unique because it was the first book published completely in Galician language and because it constitutes a powerful national allegory based on the defense of our country around three realms: language, culture and landscape.
Carta de Beatriz da Serra ao conde de Gondomar
Baiona
1603
Real Biblioteca, Madrid
Beatriz da Serra, dende Baiona, solicita a don Diego Sarmiento de Acuña unha carta de recomendación para o gobernador de Galicia Luis Carrillo de Toledo, conde de Caracena. O obxecto desta solicitude é influír no gobernador e oidores da Real Audiencia para que se faga «justiça rreta» no preito que o seu irmán, de sangue ou político, Jerónimo Fernández, trae en Pontevedra cun que fora alcalde desa vila. O motivo do preito é un caso de honra, «vma senrrezón que fes a miña hirmán», suceso polo que Jerónimo está preso. Antes da despedida, informa sobre o estado da terra: «Nouas da terra vosa mercé as terá a meudo. Está perdida. Temos esperança coas boas nouas que nos derao das pases bolua a seu ser de todo». E, efectivamente, esa paz chegaría antes dun ano despois da data da carta, coa firma do Tratado de Londres.
A carta ábrese coas habituais fórmulas de cortesía, coas que dona Beatriz se comprace polos éxitos de don Diego e se lembra de dona Constanza e de dona Juana de Acuña, muller e nai do destinatario, respectivamente. Péchase tamén de maneira formularia, agradecendo novas da saúde do destinatario e «de [súa] señora dona Constanssa e dos señores fillos». Finalmente confesa que a carta non foi escrita da súa man: «Non escrevo por miña lettra por ser rruyn escribán, fa-lo-ey de bagar».
Consérvanse dúas redaccións da misiva. A primeira, que é a que reproducimos, foi enviada polo ordinario do correo de Pontevedra, e a segunda por medio dun mensaxeiro. As variantes de contido son mínimas. Na primeira prega que a carta solicitada se remita polo correo ordinario, e na segunda pide non só carta para o gobernador, senón tamén para «outras persoas que conesçan o señor gouernador», e que sexan entregadas ao mensaxeiro.
Lingüisticamente é difícil precisar a variante xeográfica empregada: hai formas meridionais que nos situarían no sur de Pontevedra (disso, coysso, muyto) e outras propiamente occidentais (man, escribán), influencia portuguesa (escreuy, gosto), e formas castelás: «Eu estoy nesta uilla de Bayona…».
O destinatario da carta é o primeiro conde de Gondomar, figura senlleira na España de Filipe II e Filipe III por mor da súa carreira política e polo seu labor de bibliófilo e mecenas. En 1603, data na que se redacta a nosa carta, Gondomar, nesa altura corrixidor de Valladolid, é nomeado gobernador de Baiona e do bispado de Tui e é trasladado á costa galega para supervisar a carga das naves procedentes da India. Con todo, o episodio máis transcendental da súa ampla biografía constitúeo o seu labor de embaixador na Inglaterra de Xacobe I durante dous breves pero intensos períodos: 1613-1618 e 1619-1622. Dentro da historiografía galega, é especialmente recoñecido pola súa contribución á reivindicación da recuperación do voto nas Cortes para Galicia.
Moito máis escasos son os datos biográficos que podemos achegar de Beatriz da Serra. Tan só os que deducimos desta carta, así como doutra tres anos posterior, de 1606, conservada no mesmo epistolario. Sabemos que vivía en Baiona, «nas casas donde moraba [seu] pay», xa morto; que o seu home emigrara ás Indias xa había anos e que tiña un cuñado de orixe italiana, Giuseppe de Serolla, marido da súa irmá, Violante de Paz, o cal mantivera unha pendencia cun soldado en Santiago de Compostela, e que por ese motivo en 1606 fuxira para Valladolid, onde se hospedara na casa de Bartolomé de Aguiar, secretario de guerra, probablemente por intercesión de Gondomar. Sábese tamén que dona Beatriz mantiña boa relación con don Diego, xa dende os tempos da nai deste, dona Xoana de Acuña, e que don Diego fora padriño no casamento do seu irmán.
Dado o escaso número de manifestacións escritas en galego durante os denominados por este motivo «Séculos Escuros», o maior interese da nosa carta radica precisamente en que a lingua galega fora a escollida por Beatriz para se dirixir ao conde. Permítenos isto conxecturar que o galego é vehículo de expresión común na Galicia de Beatriz da Serra e é a lingua usada na súa conversación co conde.
Ten interese tamén como mostra da correspondencia do conde de Gondomar, onde se conservan outras importantes manifestacións epistolares en galego. Polo seu volume, variedade de correspondentes e temas, a correspondencia de Gondomar é unha fonte histórica de primeira orde para nos achegar á vida cotiá e á historia social, cultural e militar de Galicia.
OVERVIEW IN ENGLISH: This letter was written by Beatriz da Serra, a woman who lived in Baiona and whose husband had migrated to the West Indies, to ask for help from the Count of Gondomar in a trial. Again, it is special inasmuch as it is a text written in Galician during the Dark Centuries, which leads us to believe that Galician was the language chosen by both to communicate with each other.
No comments:
Post a Comment